Η Αράχωβα ή Ράχοβα όπως τη συνηθίζανε επί Τουρκοκρατίας βρίσκεται στις νότιες πλαγιές του Παρνασσού, σε μια περιοχή με παναρχαια ιστορία, και είναι κτισμένη πάνω σε πέντε γειτονικούς λόγους: Κουμούλα, Σφαλάκι, Κουτρούλη, Άϊ Γιώργη και Αφανό. Η σημερινή πόλη πιθανόν πρωτοδημιουργήθηκε την εποχή της Φραγκοκρατίας (γύρω στα 1300 μ.χ.).
Στην πορεία του χρόνου και μέχρι σήμερα, έγραψε ιστορία και πολιτισμό.
Την πρώτη περιγραφή του οικισμού έχουμε περίπου είκοσι χρόνια πριν από την Άλωση, από τον Ιταλό γνωστό αρχαιολόγο Κυριακό της Αγκόνας. Ακολούθησε μεγάλος αριθμός περιηγητών με προορισμό τους Δελφούς, που σχεδόν όλοι τους εκφράστηκαν με θαυμασμό για τη γραφική της θέση και το φυσικό της τοπίο. Οι περιγραφές των περιηγητών για την Αράχωβα δεν περιορίστηκαν μόνο στο φυσικό της κάλλος. Ξεχωριστή εντύπωση προκαλούσε η ομορφιά της λαϊκής φορεσιάς, όπως και τα περίτεχνα υφαντά της Αράχωβας. Αλλά και οι Έλληνες επισκέπτες αργότερα καταγράφουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ανθρώπων του μικρού χωριού με τη βουνίσια ντοπιολαλιά, την ομορφιά των γυναικών της και την κορμοστασιά των ανδρών.
Πανελληνίως, η Αράχωβα γίνεται γνωστή το 1826 ε την περίφημη «μάχη της Ράχωβας» που έδωσε νικηφόρα ο Γ. Καραϊσκάκης κατά της στρατιάς του Μουσταφάμπεη. Μάχη που έσωσε κυριολεκτικά τη μεγάλη Ελληνική Επανάσταση.
Η Αράχωβα, το φυσικό μπαλκόνι του Παρνασσού, αποτελεί έναν από τους ωραιότερους ορεινούς οικισμούς της Ελλάδος με μεγάλη ιστορία και πλούσια πολιτιστική κληρονομιά.
Η φυσική της ομορφιά, καθώς και η δημιουργία του χιονοδρομικού κέντρου τα τελευταία χρόνια, προσελκύουν πολλούς επισκέπτες, Έλληνες και ξένους, που επιλέγουν την Αράχωβα ως τόπο ψυχαγωγίας και αναψυχής.
Ο επισκέπτες ερχόμενοι στην Αράχωβα ξεκινάνε την βόλτα τους στον κεντρικό της δρόμο όπου υπάρχουν πολλά εμπορικά καταστήματα, καφέ – μπαρ, εστιατόρια, που μπορούν να ψωνίσουν διάφορα τοπικά προϊόντα και να ξεκουραστούν πίνοντας το καφεδάκι τους ή το φαγητό τους.
Στον κεντρικό αυτό δρόμο μπορείτε να δείτε πολλά πετρόκτιστα διατηρημένα κτίρια του 19ου αιώνα και ένα εξ αυτών είναι και το Δημαρχείο που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης. Ακολουθώντας τον δημόσιο δρόμο με κατεύθυνση προς Αθήνα και σε μικρή απόσταση από το δημαρχείο στη δεξιά πλευρά του δρόμου θα συναντήσετε ένα πανέμορφο νεοκλασικό κτίριο με πέτρινους κίονες. Είναι το παλιό δημοτικό σχολείο της Αράχωβας που χτίστηκε το 1910 με οικονομική ενίσχυση του Ανδρέα Συγγρού, και σταμάτησε την λειτουργεία του το 2003. Σήμερα λειτουργεί ως Λαογραφικό Μουσείο και εργαστήρια παραδοσιακών τεχνών.
Πίσω από το Μουσείο υψώνεται επιβλητικός και μεγαλοπρεπής ένας απόκρημνος βράχος, τυλιγμένος με κισσό, γνωστός ως «πύργος της Ώρας». Αυτός ο πύργος με το ρολόι αποτελεί το τοπόσημο της πόλης και συνδέεται με την ιστορία της. Στα πιο παλιά χρόνια οι κάτοικοι συνήθιζαν να το λένε «καμπαναριό», γιατί εδώ υψωνόταν το καμπαναριό του ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου. Στο μεγάλο σεισμό του 1870 ο πύργος του καμπαναριού κατέρρευσε και στη θέση του κτίστηκε ο πύργος με το ρολόι, με δαπάνες του Γρηγορίου Καμβασινού, Αραχωβίτη, ηγουμένου της Μονής του Οσίου Λουκά.
Στο σημείο αυτό της βόλτα σας μπορείτε να επισκεφτείτε την Μητρόπολη της Αράχωβας που βρίσκετε ακριβώς δίπλα στο Λαογραφικό Μουσείο, αλλά και το μεταβυζαντινό εκκλησάκι του Αϊ – Γιάννη με τοιχογραφίες του 17ου – 18ου αιώνα, και το μικρό εκκλησάκι του «Ευαγγελιστή» αφιερωμένη στον Αρχάγγελο Γαβριήλ, και βρίσκονται κάτω από τον «πύργο της Ώρας».
Κοντά στο Δημαρχείο θα συναντήσετε την σκάλα με τα 264 πέτρινα σκαλοπάτια που οι Αραχωβίτες την ονομάζουν «Αγκάρσιος» και οδηγεί στην Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.
Η εκκλησία χτισμένη σε υψόμετρο 1000 μέτρων, είναι ορατή από όλα τα σημεία του χωριού, και είναι συνδεδεμένη με τη μάχη της Αράχωβας και τον Γ. Καραϊσκάκη. Στον βορινό τοίχο του περιβόλου του ναού σώζονται τα μικρά ανοίγματα που άνοιξαν οι Έλληνες πολεμιστές, απ’ όπου με τις κάννες των ντουφεκιών σημάδευαν τους αντιπάλους Τουρκαλβανούς που είχαν στρατοπεδεύσει στον απέναντι λόφο, ο οποίος σήμερα ονομάζεται «Μουστάμπεη».
Μπορείτε επίσης να επισκευθείται το μαρμάρινο μνημείο προς τιμήν των «τοις ιεροίς αγόσι πέσουσι» Αραχωβιτών, έργο του γλύπτη Γεωργίου Συννέφα (1914) και βρίσκεται στην πλατεία του πρώην ξενοδοχείου «Ξενία», και δυτικά στον δρόμο προς τους Δελφούς τη μαρμάρινη προτομή του Γ. Καραϊσκάκη έργο του γλύπτη Ν. Γεωργαντή που τα αποκαλυπτήριά του έγιναν στις 26 Αυγούστου του 1930.
Τέλος μπορείτε να περιπλανηθείτε μέσα από τα στενά δρομάκια και να θαυμάσετε τα πετρόκτιστα σπίτια, δείγματα της οικοδομικής τέχνης των άξιων μαστόρων της πόλης.